Семинар-тренинг спикерлері - «Новая газетаның» сайт редакторы Вячеслав Половинко және қазақстандық медиасарапшы Бақтыгүл Бурбаева. Біз Вячеслав Половинкомен медиаэтика мәселелері, журналистиканың болашағы туралы әңгімелестік.
«Новая газета» сайтының бас продюсері Вячеслав Половинко – Қазақстан тумасы. Ол ақтөбелік, оралдық БАҚ-тарда жұмыс істеп, кейін Ресейге қоныс аударған. Ресейде «Новая газета» басылымы қызметін тоқтатқан соң, «Новая газета Европа» ресурсында жұмыс істей бастады.
— Вячеслав, сіздің Қостанайдағы негізгі аудиторияңыз – студенттер. Қалай ойлайсыз, TikTok буыны медиаэтиканы қалай қабылдайды?
«TikTok» буыны деп бөліп-жара көрсетпес едім, өйткені біз оған қандай да бір анықтама бере алмаймыз. TikTok және жастар - арасына толыққанды теңдік белгісін қоюымыз керек нәрселер емес. Ал егер белгілі бір форматтары бар, клипше ойлауды қажет ететін әлеуметтік желіде жұмыс істей алатын жастарды айтып отырсаңыз, олар медиаэтиканы түрліше түсінеді. Олар жұмыс істейтін алаңдар мен платформаларда медиаэтиканы бұзу жиі кездеседі. Себебі, әлеуметтік желілер ресми БАҚ емес, ол жерде ақпаратты верификациялау, адамның деректерін жариялауға рұқсат сұрау талап етілмейді. Көп жағдайда тіпті құрмет көрсету де талап етілмейді. Ондай ережелер жоқ.
Бірақ соған қарамастан жас буын этикаға сезімтал әрі нормаларды сақтауға тырысады.
— Пранк, фейк, ақпараттық соғыстар дәуірі келіп жетті. Қалай ойлайсыз, өзін-өзі реттеу мен ауызекі нормалар арқылы ақпарат саласына тәртіп орнатуға бола ма?
Пранк, фейктер, ақпараттық соғыстар бүгін және қазір басталмады. Бұл біраз уақыттан бері жалғасып келе жатыр. Қазір соғыстың кесірінен токсик контент көбейіп кетті. Соғыс уақытында мұндай көбейе түседі. Бірақ соған қарамастан, құжат, жазбаша заң, т.б. көмегімен сырттан реттеу - медиа саласына тек зиян тигізеді деген пікірді қолдаймын. Ақпараттық сала өзін-өзі реттеуі керек - бұл мен аксиома деп санайтын мызғымас ереже. Реттеу функциялары неғұрлым көп енгізілсе, ол соғұрлым жаман.
Түсінесіз бе, ен салғандай етіп ереже енгізсеңіз, ол ережені көбірек бұзуға стимул бересіз. Интернет әу бастан күрделі әрі бейберекет, сонымен қатар еркін жүйе ретінде құрылған.
Әрине, кейбір ережелер бар, ананы-мынаны бір айтып кетсем кешірерсіз, бірақ олар - әрдайым жазылмаған ережелер. Меніңше, өзін-өзі реттеу - бұл жағдайда жалғыз дұрыс жол. Ресми БАҚ-қа келсек, ол жерде әңгіме басқа. Әрине, «БАҚ туралы» бұдан да жетілдірілген заң керек, онда медиа этикасына қатысты істер нақты жазылуы керек. Бұрын болып кеткен этика бұзушылықтар сараланып, өңделіп және шындық деп түсініле отырып заңға енгізілуі керек.
— Қазір интернет-журналистикадағы негізгі этика бұзушылықтар қандай? Мысал келтіре аласыз ба?
Қазіргі Қазақстан журналистикасының, жалпы кез келген журналистиканың негізгі проблемасы оның негізгі артықшылығында жатыр. Ал журналистиканың ең басты артықшылығы - ақпаратты жеткізу жылдамдығы. Мәселе мынада: ақпаратты беру жылдамдығы артқан сайын, оған верификация жылдамдығы төмендейді. Рейтинг, көрілім, хайп немесе бірінші болу үшін журналистер көбіне ақпаратты тексермейді. Ақпаратты қайта тексеру – кез келген журналиске, кез келген редакцияға тән болуы керек басты қасиет.
— Блогерлер, журналистер, азаматтық белсенділердің арасындағы шекара бұлыңғырланып барады. Сіздің ойыңызша, журналист дегеніміз кім?
Шын мәнінде, журналиске берілер анықтама бұрынғыша қала бермек. Журналист дегеніміз ақпарат жинап, оны талдап, верификациялап (бұл маңызды) және оқырманға, тұтынушыға жеткізетін адам. Екінші бір жәйт, негізінде бұл істі кез келген блогер де атқара алады. Сондықтан журналистің осы мамандыққа қатыстылығы оның қандай да бір ресми медиаға тиесілігімен анықталады. БАҚ-та жұмыс істейтін журналист - журналист. Ал өз бетімен жұмыс істейтін адам - блогер. Сонымен қатар, азаматтық журналистер бар, олар басқа категорияға жатады, оларға бөлек анықтама берілуі керек.
— Соңғы сұрақ - жас журналистерге, студенттерге кеңес берсеңіз.
Жаңадан бастап жатқан журналистерге, бұл сала 15 жыл бұрынғымен салыстырғанда әлдеқайда салаланғанына қарамастан, мамандыққа еш қорықпай араласа беруге кеңес берер едім. Оның осылай салалануы мамандықты қызық ете түседі.
Жақсы теоретикалық базаның болуы маңызды. Практик ретінде айтарым, жұмысқа кіріскенде, алдыңғы буын әріптестердің тәжірибесін ескеру керек. Бұны аксиома ретінде қабылдауыңыз керек демеймін. Қалыптасқан нормаларды өзгерте аласыз, бірақ ол үшін тәжірибе жинап, кедір-бұдырларыңызды толықтыру керек. Бұдан қорқудың қажеті жоқ.
