Медиаға қатысты шағымдарды қарастыру жөніндегі Қоғамдық Комитет (әрі қарай – Комитет) азаматтардың бастамашыл тобы құрған Қоғамдық бірлестікпен құрылады. Қоғамдық бірлестік медиа саласындағы өзін-өзі реттеу ісін жүзеге асырады.

Комитеттің міндеті - медианың тарататын ақпаратын тұтынушылардың (жеке және заңды тұлғалар және олардың заңды өкілдері) тарапынан медианың (редактор, журналист, блогер) немесе оның құрылтайшысының, иеленушісінің үстінен түсірген шағымдарын қарап, даулы мәселелерді шешу үшін медианың негізгі принциптерін бұзу фактілерін анықтау және олардың кәсіби қызметін этикалық бағалау, сондай-ақ журналистер тарапынан келіп түскен өтініштерді қарастыру болып табылады.

Сондай-ақ, комитеттің құзырына медиа саласындағы адам құқықтары қозғалатын ақпараттық дауларды қарастыру кіреді.

Комитет жұмыс барысында Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңнамасында, бұқаралық ақпарат саласындағы этика және өзін-өзі реттеу мәселелері жөніндегі халықаралық ұйымдардың құжаттарында, медианың негізгі принциптерінде, сондай-ақ осы Ережеде көрсетілген этикалық принциптерге сүйенеді.

Қоғамдық комитеттің қызметі:

- дауласқан тараптар үшін тең жағдайда диалог алаңын құру;

Сондай-ақ:

- кәсіби және сапалы журналистика мәдениетін қалыптастыру;

- медиаға деген сенімді қалпына келтіру және арттыру;

- Қазақстан Республикасындағы медиа саласының еркін дамуына ықпал ету;

- дауласқан тарап өкілдерінің журналистің, редактордың, редакцияның, баспагердің, ақпарат таратушының, мемлекеттік билік органының лауазымды өкілінің (жергілікті өзін-өзі басқару), медиа саласында кәсіпкерлік немесе кәсіби қызмет көрсететін өзге субъектінің халықаралық деңгейде бекітілген іс-қимыл ережелерін түсінуіне және қажет болған жағдайда күнделікті тәжірибеде оларды ұстануға ықпал ету;

- кейін жалпы ережелер ретінде жүйелендіруге жарамды шешімдерді тұжырымдауды қамтиды.

Комитет көпшіліктің даусымен өз құзыреттерін уақытынан бұрын тоқтату туралы шешім қабылдап, Қазақстан медиаларының конференциясын ұйымдастырып, Комитет мүшелерін қайта не қосымша сайлау үшін сауалнама және онлайн дауыс беру өткізе алады.

Комитет осы Ережеге комитет мүшелерінің жалпы санының көпшілігінің дауыс беруімен өзгерістер енгізе алады.

Қоғамдық комитетке әлдебір журналистің, редактордың, редакцияның баспагердің, ақпарат таратушының, медиа саласында кәсіпкерлік немесе кәсіби қызмет көрсететін субъектілердің қызметін медианың негізгі принциптерін сақтау және құрметтеуге қатысты бағалағысы келетін кез-келген азамат немесе азаматтығы жоқ азамат, лауазымды тұлға, мемлекеттік билік органы (жергілікті өзін-өзі басқару) немесе мекеме хабарласа алады.

Шағымдар жазбаша түрде, төмендегі мәліметтерді қамти отырып беріледі:

• Комитетке хабарласқан арызданушының аты-жөні немесе мекеменің атауы,

• шағым түсірілетін медианың атауы,

• шағым түсірілетін материалдың жарық көрген не эфирге шыққан күні,

• дау тудыратын мәселені қамтитын мақала немесе бағдарламаның атауы, арызданушыныңтүсініктемесі,

• баспа басылымының көшірмесі, жүктелген немесе сақталған даулы материал, жарияланымның сілтемесі,

мүдделі тараптың немесе мекеменің атынан комиссияға шағымдану құқығы

Қоғамдық комитет құрамында 9 мүше бар. Комитет мүшелері Қазақстанның медиа конференциясында екі жыл мерзімге сайланады;

"Қазақстандағы медианың негізгі принциптері" туралы Декларацияны қабылдаған адамдар немесе онлайн дауыс беру арқылы. Оның ішінде, Комитеттің 4 мүшесі Комитет мүшелерінің басым бөлігінің ұсынысымен 4 жылға сайланады.

Кандидаттарды ұсынуды "Қазақстандағы медианың негізгі принциптері" туралы Декларацияға қол қойғандар онлайн конференция кезінде қатысушылардың басым бөлігінің дауыс беруімен жүзеге асыра алады.

Дауыс берушінің әрқайсысы жұмыс орнына қарамастан, тек өз даусын ғана ұсына алады. Кандидаттарға дауыс беру арқылы екі бюллетеньмен жүзеге асады: медиа саласының кандидаттары мен ҮЕҰ және басқа ұйымдардың үміткерлері бойынша.

Комитет мүшелігіне жынысына, жасына, біліміне, ұлтына, әлеуметтік жағдайына, саяси көзқарасына қарамастан, медиа, заң шығару, адвокаттық, құқық қорғау саласында білім беру не ғылыми қызметпен немесе кез-келген қоғамдық жобамен, мәдени іспен айналысатын, Қазақстан Республикасының кез-келген азаматы сайлана алады.

Комитеттің кем дегенде алты мүшесі журналист, редактор, медиа болуы тиіс.

Қоғамдық комитеттің кем дегенде үш мүшесі ҮЕҰ, білім беру, ғылыми және басқа ұйымдардың өкілі болуы қажет.

Комитет мүшелерінің сайлауы онлайн формада өтеді, дауыс беру нәтижелері Қазақстанның журналистері, редакторлары мен медиасарапшыларының онлайн Конференциясында жарияланады. Онда қатысушылар Комитеттің сайланған мүшелерімен (басвм дауысқа ие болған), сондай-ақ комитет мүшелерін объективті не субъективті себептерге байланысты ауыстыру қажет болған жағдайда кезек реттілігін анықтау үшін дауыс берудің толық тізімімен танысып шығады.

Екі бюллетеньнің бірі бойынша сайланған мүше Комитет мүшелігінен шығып қалса не құзыретін өз еркімен тоқтатса; аталған Ережеде бекітілген тәртіпке сәйкес Комитет жұмысына сайланған күннен бастап үш ай мерзімде араласпаса; Комитет құрамынан өзге объективті себеппен шықса, онда Комитеттің шешімімен оның орнына онлайн дауыс беруге қатысушылардың басым даусына ие болған кандидат сайланады.

Комитет мүшелерінің алғашқы отырысы сайланғаннан кейін 14 күннен кешіктірілмей өтуі тиіс.

Комитеттің төрағасы мен хатшысы комитеттің сайлаудан кейінгі алғашқы отырысында ашық дауыс берудің нәтижесінде мүшелердің басым даусымен сайланады.

Комитет мүшесі мүдделі тұлға немесе түсірілген арызда аты аталған азаматтардың туысы болса шағымды қарастыруға арналған жиынға қатыспайды. Сондай-ақ, оның шағым (жағдай, арыз) бойынша қабылданатын шешімге жеке, тура не жанама қызығушылығы болса немесе оның бейтараптығына күдік тудыратын басқа жағдайлар болса ол отырысқа қатыспайды.

Комитеттің әр мүшесі Комитет құрамынан өз еркімен жазбаша арызы арқылы шығуға құқылы.

Комитет жыл сайын желтоқсан айында атқарған жұмыстары туралы есеп әзірлеп, медиа және қоғамдық ұйымдарға арналған кеңестер таратады.

Комитет отырысына дайындықты хатшы мен төраға жүргізеді. Отырыста қарастырылатын материалдар Комитет мүшелеріне жиын басталардан жеті күн бұрын кешіктірілмей берілуі керек.

Комитет хатшысы Комитет жұмысына қажетті ақпаратты жинаумен, отырысқа дайындық мәселелерімен айналысады, Комитет шешімдерін жасақтауға қатысады, қабылданған шешімдерді комитет сайтына жариялап, ұйымдар мен компанияларға, сондай-ақ негізгі принциптер мен Комитеттің юрисдикциясын қабылдау туралы Меморандумға қол қойған азаматтардың поштасына жолдайды.

Комитет мүшелері дауыс беру арқылы Комитетке шағым түсіру тәртібін анықтайды:

• Комитетке ақпараттық дауды қарастыру туралы жазбаша шағым берер алдында, азамат Комитеттің қызметіне негіз болатын Қазақстандағы медианың негізгі принциптерінің нақты тармақтарына сілтеме жасауы тиіс.

• үстінен шағым түсірілген тұлғаға арызды қарастыруға дайындық басталғаннан бастап он күннен кешіктірілмей шағымның көшірмесі мен Комитеттің юрисдикциясын мойындау туралы Меморандумға қол қою туралы, ақпараттық дауға қатысты өз ойын айтып, оның қарастырылуына қатысу жайлы ұсыныс жолданады. Кейінгі он күн ішінде шағым түсірілген тұлға жауап бермесе, комитет алқасы мұны мәселені бірлесе шешуден бас тартты деп қабылдауға құқылы.

• Комитет эфирге шыққанына бір жылдан аспаған материалдарға қатысты шағымдарды қарастырады.

Сырттай қарастыру

Комитет отырысына барлығы бірдей қатыса алмайтындықтан шағымдарды қарау тараптардың қатысуымен онлайн режимде өтуі мүмкін. Мұндайда Комитет мүшелеріне онлайн отырыс өтететіндігі туралы медиаға түскен шағымдарды қарастырардан 7 күн бұрын хабарланады.

Анонимді шағымдар қарастырылмайды.

Комитет төрағасы жиынның басында оған қатысушы Комитет мүшелерінің аты-жөндерін атап, қарастырылатын дауға дайындық барысы мен қорытындысы туралы ақпарат береді. Бұдан соң Комитет төрағасы Комитет мүшелеріне аталған ақпараттық дауды шешу Комитеттің құзыретіне кіретіндіктен оны қарастыруға сұрау салады.

Егер дауыс беру нәтижесінде аталған ақпараттық дауды қарастырмау туралы шешім қабылданса, онда Комитет төрағасы аудиторияға дәлелді пікірін жеткізуі тиіс.

Комитет отырысында ақпараттық даудың қатысушылары өз түсініктемелерін айтып, Комитет мүшелерінің сұрақтарына жауап береді. Олар сондай-ақ, бір-біріне сауал қойып, құжаттар мен материалдарды жариялап, аудио және бейнежазбаларды көрсетіп, жиынға төрағалық етуші тұлғаның келісімімен сарапшы, куәгер және басқа тұлғаларға сөз бере алады.

Отырысқа қатысушылар бір-бірінің сөздерін сабырмен тыңдап, құрмет көрсетіп, дөрекі және қорлайтын сөз айтудан аулақ болуға міндетті. Комитет төрағасы пікірталас сыйластық сипатында өтуі үшін жайлы жағдай жасайды. Егер ақпараттық дауға қатысушылардың іс-қимылы агрессиялық әрекетті ушықтырса, Комитет төрағасы мүшелердің келісімімен жиынды жауып, шешімді аудитория мен тараптардың қатысуынсыз қабылдауға міндетті.

Комитет мүшелері отырыс кезінде дауласқан тараптарға сұрақ қойып, сауал жолдай алады. Бірақ Комитет шешімі жарияланбай қарастырылып жатқан ақпараттық дауға қатысты өз ұстанымдарын айта алмайды.

Отырыс кезінде түскен сұрақтар дауысқа салу арқылы шешіледі. Комитет төрағасы соңғы боп дауыс береді.

Егер қарастырылып жатқан шағымға қатысты сарапшының арнайы зерттеуі әзірленсе, онда бұл құжат отырысқа дайындық барысында Комитет мүшелеріне төрағалық ететін тұлғаларға беріледі. Ал дауласқан тараптар сарапшының пікірін Комитеттің шешімімен қоса алады.

Ақпараттық дауды қарастырудың нәтижесінде Комитет төрағаның қолы қойылатын шешім қабылдайды.

Комитет аталған іс-әрекеттер медианың негізгі принциптеріне сай келетіні немесе келмейтіні туралы шешім қабылдайды:

• дауласқан тараптың абайсызда жасаған қателігінің нәтижесінде медианың негізгі принциптеріне сәйкес келмейтін әрекеттер орын алса ескерту беріледі. Ескерту жариялауға міндеттелмейді, Комитет оны медиаға, медиа басшысына және арызданушыға жолдайды.

• Комитеттің мәлімдемесі медиа негізгі принциптерге сәйкес келмейтін әрекетке жол берген жағдайда қабылданады. Бұл мәлімдеме дауласқан тараптарға, сондай-ақ медианың негізгі принциптерін мойындау туралы Меморандумға қол қойғандардың барлығына жіберіледі. Медиа Комитеттің мәлімдемесін жариялауға құқылы.

• Медианың әрекеті негізгі принциптер саналы түрде сақталмаған және кәсіби журналистикамен үйлеспейді деп танылғанда қоғамдық айыптау туралы шешім қабылданады. Комитет хатшысы аталған шешімді кеңінен жариялау үшін негізгі принциптерді мойындау туралы Декларациямен бірге Қазақстандағы медиаларға жолдайды.

Комитет шешімі қабылдануы үшін оған комитет мүшелерінің жартысынан көбі дауыс беруі тиіс. Дауыстар тең түскен жағдайда Комитет төрағасының даусы шешуші болып табылады.

Комитет кеңесші ретінде сарапшыларды шақыра алады.

Комитет қабылданған шешімді өзгертуі мүмкін жаңа жағдайлар анықталса өз шешімін қайта қарастыруға құқылы.

Комитеттің шешімінде төмендегілер болуы тиіс:

• жиын өткен күн,

• Комитет жиынына қатысқан мүшелер құрамы,

• шағымның және дауласқан тараптар ұсынған материалдардың негізгі мазмұны,

• дауласқан тараптардың өкілдерінің Комитеттің кәсіби-құқықтық юрисдикциясын тануы,

• Комитет жиынына қатысушылардың сөйлеген сөздерінің негізгі мазмұны,

• ақпараттық даудың негізі жөнінде Комитеттің шешімі.

Комитет қабылдаған шешімнің соңғы түрін төраға құрастыралады, оны хатшы 3 жұмыс күнінен кешіктірмей комитет сайтына жариялайды.

Комитеттің кез-келген мүшесі бұқараға жариялауға жататын қабылданған шешімге қатысты ерекше пікірге ие болуға құқылы.

Комитет сайлау процесіне және Қазақстан Республикасының сайлау туралы заңнамасымен байланысты шағымдарды қарастырмайды.

Комитеттің пікірі бойынша, егер медианың негізгі принциптеріне қайшы әрекет еткен тұлғалар Комитеттің кәсіби-этикалық юрисдикциясын қабылдаған ұйымдардың мүшелері не қызметкерлері болса, онда оларға Комитет шешімінің негізінде тиісті ұйымдардың қаулылары, еңбек шарттары және қолданыстағы заңнамаға сәйкес ықпал ету шаралары көріледі.

Комитеттің медиа немесе журналистің тарапынан кәсіби іс-қимыл және этика ережелерін бұзу дерегі анықталғаны туралы шешімі оларға тәртіптік, әкімшілік және басқа құқықтық жауапкершілік жүктеуге негіз бола алмайды.

Комитеттің шешімі қарастырылған ақпараттық даудың барлық қатысушысына, сондай-ақ азаматтық қоғамның мүдделі құрылымдарына жіберіледі.

Қарастырылған даудың сипатына қарай Комитеттің шешімі мемлекеттік билік немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, қоғамдық ұйымдарға, өзге де заңды және жеке тұлғаларға жолдануы мүмкін.

Комитетті қаржыландыру гранттық негізде, ұйымдар мен жеке тұлғалардың қайырымдылық көмегі, медианың негізгі принциптері мен Комитеттің қызметін мойындау туралы Меморандумға қол қойған медиалар мен қоғамдық ұйымдардың жарнасы есебінен жүргізіледі.